W tym roku przypada setna rocznica plebiscytu na Warmii, Mazurach i Powiślu. W jego wyniku do Polski zostały przyłączone między innymi trzy miejscowości znajdujące się obecnie na terenie gminy Lubawa: Napromek, Czerlin i Lubstynek.
Plebiscyt został przeprowadzony 11 lipca 1920 na obszarze Warmii, Mazur i Powiśla w wyniku ustaleń traktatu pokojowego w Wersalu (kończącego I wojnę światową). Jego celem było ustalenie przynależności terytorialnej obszarów, które – według strony polskiej – ze względów historycznych oraz etnicznych powinny zostać przyznane odradzającej się Rzeczypospolitej. W wyniku Plebiscytu ludność zamieszkująca te tereny miała zdecydować o przyłączeniu tych ziem do nowo powstałego państwa polskiego lub o pozostawieniu ich w granicach Prus Wschodnich i Prus Zachodnich. Wynik plebiscytu okazał się z wielu względów niekorzystnych dla Polski. Wpływ na to miały czynniki zewnętrzne, takie jak tocząca się wojna polsko-bolszewicka, intensywna i często niezgodna z prawem działalność administracji i ludności niemieckiej, a także nasilona przez kilkadziesiąt lat akcja germanizacyjna. Do Polski powróciło tylko kilka przygranicznych miejscowości. Na Mazurach były to wsie Lubstynek, Napromek, Czerlin oraz Groszki.
Urząd Gminy Lubawa wspólnie z Instytutem Pamięci Narodowej o. w Gdańsku upamiętni wydarzenia sprzed 100-lat m.in. odsłonięciem okolicznościowego pomnika, który stanie w Lubstynku. Uroczystości zostały zaplanowane na piątek 10 lipca. Tego samego dnia również w Lubstynku zostanie odsłonięta wystawa Instytutu Pamięci Narodowej pt. „Plebiscyt 1920 roku. Walka o Polskość Warmii, Mazur i Powiśla”. Prezentacja powstała wspólnym wysiłkiem historyków Instytutu Pamięci Narodowej (Oddziału IPN w Białymstoku, jego Delegatury w Olsztynie, Oddziału IPN w Gdańsku), a także Instytutu Północnego w Olsztynie. Wystawa liczy 19 plansz, dostępna jest w wersjach do prezentacji w plenerze jak i wewnątrz budynków. Warto nadmienić, że została wzbogacona o plansze poświęcone przebiegu plebiscytu w miejscowościach, które zostały do Polski w 1920 roku przyłączone.
Pamiątkowa tablica, która zostanie odsłonięta na pomniku, została przygotowana i ufundowana przez Oddziałowe Biuro Upamiętniania Instytutu Pamięci Narodowej w Gdańsku, za porozumieniem z gminą Lubawa. Tablica wykonana jest z brązu (dłuta rzeźbiarza Dawida Wawrzyniaka) i upamiętnia przede wszystkim Polaków, którzy w tamtych dniach opowiedzieli się odrodzoną Rzeczpospolitą. Upamiętnienie zostanie umieszczone na głazie narzutowym, którego transport i przygotowanie zapewniła gmina Lubawa.
Głaz narzutowy pod pamiątkową tablicę ufundował pan Kazimierz Marszelewski. W ustawieniu i przygotowaniu terenu pomogli mieszkańcy Lubstynka z sołtysem Kazimierzem Chyzińskim na czele oraz druhowie miejscowej jednostki OSP.
Uroczystości plebiscytowe odbędą się inicjatywy Wójta Gminy Lubawa Tomasza Ewertowskiego oraz Prezesa Instytutu Pamięci Narodowej dr. Jarosława Szarka.
Ze względu na trwającą epidemię w uroczystości mogą uczestniczyć tylko zaproszone osoby. Obowiązują maseczki oraz zasada zachowania odstępu.
